Ô nhiễm môi trường đất, một thách thức ngày càng trầm trọng, đặt ra những lo ngại về sức khỏe cộng đồng và bền vững môi trường. Bài viết này Tiệm Mộc Việt sẽ chia sẻ về những nguyên nhân, hậu quả, và giải pháp để giảm thiểu tác động tới môi trường đất.
Ô nhiễm môi trường đất là gì
Ô nhiễm môi trường đất là tình trạng đất tiếp xúc nhiều chất xenobiotic độc hại, khiến cho đất trở nên khô cằn, có màu đỏ hoặc màu xám không đồng đều. Môi trường đất bị ô nhiễm thường có những biểu hiện không giống nhau vì còn tùy thuộc vào mức độ ô nhiễm và loại đất ở mỗi khu vực đất khác nhau.
Ngày nay, vấn đề ô nhiễm môi trường không chỉ nằm ở phạm vi Việt Nam mà còn lan rộng ra trên các nước trên toàn thế giới. Tại Việt Nam, thực trạng này diễn ra phổ biến ở cả các khu vực nông thôn và thành thị. Nếu không nhanh tay khắc phục kịp thời tình trạng này, chắc chắn trong tương lai đời sống sinh hoạt và chất lượng sống của con người sẽ bị ảnh hưởng nghiêm trọng.
Thực trạng ô nhiễm môi trường đất ở Việt Nam
Thực trạng ô nhiễm môi trường đất đang ngày càng trở thành một vấn đề nghiêm trọng trên toàn cầu. Sự đô thị hóa và công nghiệp hóa đang không ngừng gia tăng, điều này đi đôi với việc sử dụng thường xuyên các chất khó phân hủy, hóa chất công nghiệp và các chất độc hại khác. Những hoạt động này dẫn đến hiện tượng ô nhiễm chất thải và làm gia tăng lượng kim loại nặng như thủy ngân và chì trong đất.
Một trong những vấn đề lớn nhất là sự tích tụ của chất thải độc hại trong đất. Các sản phẩm hóa học từ công nghiệp và nông nghiệp thường chứa các hợp chất độc hại như phthalates, dioxin và chì. Những chất này có thể xâm nhập trực tiếp vào đất và nước, gây ô nhiễm môi trường và tác động nguy hiểm đến sức khỏe con người thông qua chuỗi thức ăn.
Theo báo cáo và đánh giá của Cục Môi Trường Việt Nam, tình trạng chất lượng đất đai tại các khu vực đô thị của Việt Nam đa phần đang bị ô nhiễm nghiêm trọng. Nguyên nhân trực tiếp từ các hoạt động công nghiệp, nông nghiệp, xây dựng và sinh hoạt bị xả ra môi trường một cách thiếu kiểm soát.
Ngày nay, trên nhiều con phố, hình ảnh túi rác thải vứt bừa bãi trở nên quen thuộc, làm ảnh hưởng đến mỹ quan đô thị cũng như chất lượng đất.
Ghi nhận Việt Nam nằm trong vùng nhiệt đới với lượng mưa cao, độ ẩm không khí cao, và quá trình khoáng hóa diễn ra mạnh mẽ, dẫn đến việc đất đai rất dễ bị rửa trôi, xói mòn, ít chất hữu cơ và chất dinh dưỡng, dẫn đến tình trạng thoái hóa đất nghiêm trọng.
Tại Hà Nội, tình trạng ô nhiễm môi trường đất chủ yếu do hàm lượng kim loại nặng từ các khu sản xuất công nghiệp, đặc biệt là ở những khu vực đô thị và làng nghề như An Khánh, Làng nghề dệt vải Hà Đông,…
Tại TP. Hồ Chí Minh, vấn đề ô nhiễm môi trường đất cũng không hề kém. Lượng chất thải từ sản xuất, sinh hoạt, và nông nghiệp luôn ở ngưỡng cao. Ví dụ, tại huyện Hóc Môn, một khảo sát ghi nhận trong một mùa vụ trồng rau, trung bình lượng thuốc bảo vệ thực vật được các nhà vườn phun ra ngoài khoảng 10 – 25 lần. Theo tính toán của chuyên gia, trong 1 năm, lượng thuốc được sử dụng cho 1 ha đất có thể từ 100 – 150 lít. Ở các khu vực công nghiệp của TP. Hồ Chí Minh, lượng nước thải mỗi ngày xả ra môi trường có thể lên tới 600.000 m3.
Một số hình ảnh ô nhiễm môi trường đất
Một phóng viên kể lại rằng: “Khi chụp những hình ảnh cho phóng sự ô nhiễm môi trường đất, chúng tôi đã phải đeo tới 3 hoặc 4 khẩu trang mới có thể ngăn được mùi nồng nặc này”
Thực sự đúng vậy, không chỉ phóng viên là người tiếp xúc với tình trạng ô nhiễm này, mà cư dân xung quanh khu vực đều bị ảnh hưởng từ không khí cho tới nguồn nước và chất lượng đất. Ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống và sinh hoạt của người dân.
Số liệu thống kê về ô nhiễm môi trường đất tại Việt Nam
Tại Việt Nam diện tích đất hiện nay khoảng 33 triệu ha diện tích đất tự nhiên, trong đó diện tích đang sử dụng là 22.226.800 ha, chiếm 68,83% tổng quỹ đất cả nước.
Còn 10.667.577 ha đất chưa sử dụng, chiếm 33,04% diện tích đất tự nhiên. Đất nông nghiệp chỉ khoảng 8,146 triệu ha và chiếm 26,1% diện tích đất tự nhiên.( Theo Tổng cục Địa chính, 2013).
Bên cạnh đó, quỹ đất càng ngày càng thấp và giảm theo thời gian do vấn đề tăng dân số, quá trình công nghiệp hóa – hiện đại hóa đất nước. Quá trình quy hoạch và sử dụng đất của nhiều tỉnh thành vẫn còn bộc lộ những hạn chế và bất hợp lý trong phân bổ quỹ đất cho các ngành và lĩnh vực. Tình trạng phổ biến hiện nay là việc chuyển đổi cơ cấu mục đích sử dụng đất, suy giảm mạnh diện tích đất sản xuất nông nghiệp do đô thị hóa, quỹ đất nông nghiệp được chuyển sang sử dụng vào mục đích xây nhà ở, các khu công nghiệp và thương mại, xây dựng cơ sở hạ tầng, đường giao thông.
Với đặc điểm địa hình Việt Nam với đất đồi núi chiếm 3/4 lãnh thổ lại nằm trong vùng nhiệt đới mưa nhiều và tập trung, độ ẩm không khí cao, các quá trình khoáng hóa diễn ra rất mạnh trong đất dẫn đến bị rửa trôi, xói mòn, nghèo chất hữu cơ và các chất dinh dưỡng làm thoái hóa đất. Và tính chất đất đã bị thoái hóa rất khó có thể khôi phục lại trạng thái màu mỡ ban đầu.
Đến đây, bạn đã cùng Tiệm Mộc Việt hiểu rõ thực trạng ô nhiễm môi trường đất ở Việt Nam, vậy đâu là nguyên nhân chính dẫn đến thực trạng này ngày càng gia tăng và tiếp diễn không ngừng?
Những nguyên nhân gây ô nhiễm môi trường đất hiện nay
Môi trường chúng ta đang sinh sống không chỉ bị ảnh hưởng bởi con người mà còn nhiều nguyên nhân bên cạnh khác đấy là:
Nguyên nhân tự nhiên
Sự phát triển hàm lượng các chất tự nhiên gây hại trong đất cùng việc có thêm nhiều chất độc lạ (vượt quá mức cho phép). Dẫn đến ảnh hưởng môi trường, nơi ở của nhiều loài sinh vật trong đất và làm mất đi cảnh quan thiên nhiên. Phổ biến là các loại đất:
Đất nhiễm phèn
Nguyên nhân chính của đất nhiễm phèn là do nước phèn từ một nơi nào đó theo mạch nước ngầm dưới lòng đất di chuyển đến. Chủ yếu là đã bị nhiễm các chất sắt, chì,… Khiến độ PH của đất giảm làm ngộ độc cho cây, động vật ở trong môi trường đó.
Đất nhiễm mặn
Nguyên nhân do độ mặn của nước biển và nước thủy triều dâng cao hoặc từ các mỏ muối. Nồng độ Na, K hoặc Cl cao làm tăng áp suất thẩm thấu và gây hạn sinh lý cho giới thực vật phát triển.
Bên cạnh yếu tố từ tự nhiên, nguyên nhân chính không thể thiếu:
Nguyên nhân nhân tạo
Do tro than và xỉ than
Than thường được dùng để vận hành nhà máy nhiệt điện. Trong quá trình khai thác mỏ, sản xuất nhựa dẻo, hóa chất, nylon,… Chất thải công nghiệp này chưa được qua xử lý đã thải trực tiếp vào môi trường đất, gây nên ô nhiễm đất trầm trọng. Hành động này tưởng như vô hại nhưng trong quá trình vận chuyển, lắng đọng lại và từ đó di chuyển ngấm dần vào đất, gây ra hiện tượng ô nhiễm môi trường đất.
Thuốc trừ sâu, diệt cỏ
Thuốc trừ sâu thường xuyên được sử dụng trong các hoạt động nông nghiệp. Đây là một chất hoặc hỗn hợp của các chất có thể tiêu diệt sâu bệnh. Mặc dù sử dụng thuốc trừ sâu có tác dụng ngăn sâu bệnh phá hoại mùa màng. Tuy nhiên đây là cơ hội để độc tính tiềm tàng trong hoá chất có thể gây ảnh hưởng tiêu cực tới môi trường, sinh vật và đặc biệt là con người.
Các ngành công nghiệp
Quy trình công nghiệp hiện nay đang phát sinh bụi, nước thải, và rác thải ra môi trường. Khiến ô nhiễm môi trường đất nghiêm trọng. Ví dụ như các chất thải khác đến từ các hoạt động sản xuất cơ khí, thép, gia công kim loại, sửa chữa ô tô, xe máy,… chứa nhiều kim loại nặng, dầu mỡ. Mà công nghệ xử lý nước thải lại chưa được bảo đảm tiêu chuẩn. Thêm nữa, các chất thải từ quá trình sản xuất giấy và bột giấy đều chứa nhiều chất hữu cơ khó phân hủy, sunfua. Gây ô nhiễm môi trường đất và chất lượng đất.
Rác thải sinh hoạt
Chất thải sinh hoạt trong quá trình sinh sống của con người bao gồm: rác thải, đồ ăn, túi nilon, chai nhựa, nước thải sinh hoạt,… Vì cách xả trực tiếp lên mặt đắt hoặc chôn lấp rác thải sinh hoạt. Nên môi trường đất bị ô nhiễm ngày càng nghiêm trọng và khó kiểm soát.
Nguyên nhân từ trách nhiệm và quản lý của các cấp chính quyền
Quản lý rác thải không hiệu quả
Trách nhiệm quản lý rác thải là một nguyên nhân quan trọng gây ô nhiễm môi trường đất. Việc xử lý và quản lý rác thải công nghiệp và dân cư không đúng cách làm dẫn đến rò rỉ các chất độc hại vào môi trường đất.
Kiểm soát nước thải công nghiệp kém
Các cơ sở công nghiệp chưa có hệ thống kiểm soát và xử lý nước thải đúng đắn. Việc thiếu quản lý chặt chẽ có thể dẫn đến nước thải công nghiệp, chứa đựng hóa chất được xả thải mà không qua quá trình xử lý, làm ảnh hưởng đến chất lượng đất.
Quy định quản lý an toàn hóa chất:
Trách nhiệm và quy định quản lý an toàn hóa chất trong các ngành công nghiệp và nông nghiệp cần có sức răn đe để ngăn chặn rò rỉ và xâm nhập của chất độc hại vào môi trường đất.
Hậu quả của ô nhiễm môi trường đất gây ra
Giảm chất lượng của đất
Hậu quả đầu tiên của ô nhiễm môi trường đất là đất bị ô nhiễm. Ô nhiễm phần lớp đất trên bề mặt bị hư hại. Điều này xảy ra do lượng phân bón, thuốc trừ sâu trong nông nghiệp còn dư thừa hoặc do nước chảy làm xói mòn và cuốn đi chất dinh dưỡng có trong đất.
Gây hại đến sức khỏe con người
Con người có thể bị ảnh hưởng trực tiếp nếu tiếp xúc với đất bị ô nhiễm trong thời gian dài. Ô nhiễm môi trường đất có thể gây ra các bệnh lý nghiêm trọng như: ung thư, bệnh mãn tính, bệnh bạch cầu, nhiễm độc gan và một số bệnh khác.
Ngoài ra, các chất độc hại sẽ xâm nhập gián tiếp vào cơ thể, nếu chúng ta ăn hoa rau, củ, quả được trồng trên vùng đất bị ô nhiễm.
Gây hại đến hệ sinh thái
Ô nhiễm môi trường đất dù nặng hay nhẹ đều sẽ ảnh hưởng tới hệ sinh thái. Những ảnh hưởng này có thể kể đến như: một số nguồn thức ăn của động vật biến mất. Thậm chí, nhiều loài động vật còn có khả năng biến đổi gen khi tiếp xúc lâu dài trong môi trường đất bị ô nhiễm. Ngoài ra, ô nhiễm môi trường đất còn khiến đất bị xói mòn, khô cằn, làm giảm khả năng phát triển và giảm năng suất của cây trồng.
Gây hại tới động vật hoang dã
Động vật hoang dã không chỉ bị đe dọa bởi ô nhiễm không khí, ô nhiễm nguồn nước mà còn bị đe dọa bởi ô nhiễm môi trường đất.
Khi đất sinh sống bị ô nhiễm, nhiều loài động vật phải di cư tới nơi khác để sống. Lúc này chúng phải đi tìm và thích nghi với môi trường mới. Nhưng trong quá trình thích nghi sẽ có rất nhiều động vật bị chết, một số loài còn bị đẩy tới bờ vực tuyệt chủng khi không thể thích nghi nơi ở mới.
Ảnh hưởng kinh tế, xã hội
Một đất nước toàn bãi rác và không được quản lý chặt chẽ thì chắc chắn cảnh quan của nước đó dù có đẹp tới đâu cũng không thể hấp dẫn được khách du lịch. Điều này có nghĩa là chúng ta đã bỏ lỡ giá trị và lợi ích từ du lịch
Tiếp đó, chính phủ phải chi rất nhiều ngân sách để xử lý hậu quả từ ô nhiễm môi trường đất. Nếu không có ô nhiễm, số tiền đó sẽ giúp được rất nhiều người, hay làm việc quan trọng khác như chăm sóc sức khỏe, giáo dục,…
Biện pháp khắc phục tình trạng ô nhiễm môi trường đất
Trên thực tế, không có bất cứ biện pháp nào có thể xử lý triệt để vấn đề ô nhiễm môi trường đất mà chỉ có một số biện pháp giúp hạn chế và giảm thiểu tình trạng này như sau:
- Trước tiên, các cấp ban ngành cần nâng cao ý thức của người dân và doanh nghiệp về tác hại của ô nhiễm môi trường. Khi họ được nâng cao cả về tri thức và ý thức thì sẽ không còn tình trạng bỏ rác lung tung. Khi làm được điều này, tình trạng ô nhiễm sẽ giảm đi đáng kể
- Người dân và doanh nghiệp hạn chế thải các chất tẩy rửa, các chất hóa học, thuốc bảo vệ thực vật,… ra môi trường đất
- Đưa ra các quy định có sức răn đe để áp dụng cho các công ty, nhà máy, xí nghiệp hay các khu công nghiệp
- Sử dụng các nguyên liệu tự nhiên để xử lý nước thải như: than hoạt tính, vôi…
- Tích cực trồng cây, phủ đồi trọc để cân bằng hệ sinh thái
- Nâng cao ý thức và khuyến khích sử dụng sản phẩm thân thiện môi trường
- Thường xuyên thanh tra, kiểm tra các khu xả thải của các nhà máy, xí nghiệp hoạt động công nghiệp.
Hy vọng, qua bài viết trên đã giúp các bạn hiểu được ô nhiễm môi trường đất là gì, đồng thời nắm rõ được nguyên nhân, hậu quả cũng như các biện pháp khắc phục ô nhiễm môi trường đất. Hãy chung tay bảo vệ môi trường xung quanh để có một cuộc sống tốt hơn.